Jamais vu, aşina olunan bir yüz, yer yahut sözün apansızın yabancı ve gerçek dışı görünmesi durumudur. Araştırmalar, bu durumun beynimizin aşinalığı algılama düzeneğindeki bir “hata” sonucu ortaya çıktığını gösteriyor. Örneğin, bir kelimeyi tekraren yazarken bir mühlet sonra o sözün gerçek bir manası olmadığını düşünmeye başlayabilirsiniz.
KATILIMCILAR GERÇEK OLUP OLMADIĞINI SORGULADILAR
Psikologlar Akira O’Connor ve Christopher Moulin, jamais vu üzerinde yaptıkları araştırmayla dikkat çekti. Çalışmalarında, iştirakçilerden sözleri tekraren yazmalarını istediler.
Sonuçlar, iştirakçilerin birçoklarının sözün manasını kaybettiğini ve yabancı hissetmeye başladığını ortaya koydu. Örneğin, “kapı” üzere kolay bir kelimeyi tekrar tekrar yazmak, iştirakçilerin bir dakika içinde sözün gerçek olup olmadığını sorgulamasına neden oldu.
FİZİKSEL VE DUYGUSAL TESİRLERİ NELER?
Deney sırasında iştirakçiler, sözleri tekrar ettikçe yalnızca manalarını kaybetmekle kalmadılar, tıpkı vakitte garip bir denetim kaybı hissi yaşadılar.
Bu durum, beynimizin tekrarlayan misyonlarda bir çeşit “reset” yapması gerektiğini gösteriyor. Jamais vu, beynimizin çok otomatikleşmeyi engelleyen bir sistemi olabilir.
Jamais vu’nun obsesif-kompulsif bozukluk (OCD) ile kontaklı olabileceği düşünülüyor. Örneğin, kapıyı kilitleyip kilitlemediğini daima denetim eden bir kişi, vakitle bu hareketin manasını sorgulamaya başlayabilir.
Bu da bir kısır döngü yaratabilir. Jamais vu üzerine yapılan çalışmalar, bu çeşit bozuklukların daha güzel anlaşılmasına katkı sağlayabilir.
TAMAMEN YENİ BİR KEŞİF DEĞİL
Araştırmacılar, jamias vu’nun büsbütün yeni bir keşif olmadığını fark etti. 1907’de psikolog Margaret Floy Washburn, sözlere uzun müddet bakmanın onların manasını kaybetmesine neden olduğunu belirlemişti. Lakin bu cins teknikler, çağdaş psikolojide uzun mühlet göz arkası edildi.
O’Connor ve Moulin, jamais vu üzerine yaptıkları bu kapsamlı araştırmayla 2023 Ig Nobel Edebiyat Ödülü’nü kazandılar.
Ig Nobel mükafatları, Harvard Üniversitesi tarafından Nobel’in bir parodisi olarak anlamsız, saçma anlaşılabilecek ve tekrar üretilmeyecek (üretilmemesi gereken) bilimsel çalışmalara verilen ödüllerdir. Ig Nobel, bedelsiz manasına gelen ignoble sözünden türetilmiş bir sözdür.
