Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in önemli bir bölgesel müttefikini kaybetmesi Moskova’yı kritik bir anda zayıflattı. Ukrayna alandaki üç yıllık çatışmayı yavaş yavaş kaybediyor. Rusya ise dünya ile giriştiği ekonomik yarışı yavaş yavaş kaybediyor. Kremlin’in petrol ihracat gelirleri yüksek yoğunluklu bir savaşı sürdürmek için kâfi değil. Ve Vladimir Putin’in etrafında Rusya’ya bir ruble bile ödünç para verebilecek kimse kalmadı.
Rusya’nın çok ısınmış, askeri-Keynesçi savaş iktisadı, yetişmiş insan gücünden mahrum kaldı. Müttefik ablukasıyla geçen üç yılın akabinde batan iktisat 1917’nin fonksiyonsuz Alman savaş iktisadına çok benziyor.
Putin’in Ukrayna’daki stratejik zaferi iki hafta evvel kaçınılmaz olmaktan uzaktı ve Esad rejimi bir iskambil kulesi üzere çöküp Putin’in Orta Doğu ve Sahel’deki prestijini paramparça ettikten sonra artık daha az kaçınılmaz. Putin, Arap dünyasındaki tek devlet müttefikini kurtarmak için hiçbir şey yapamadı.
“RUS GÜCÜNÜN HUDUTLARI ORTAYA ÇIKTI”
Bluebay Asset Management’ta bölge uzmanı ve Chatham House üyesi olan Tim Ash, “Rus askeri gücünün sonları ortaya çıktı” dedi. Ash’e nazaran Türkiye artık bölgenin efendisi. Türk kuvvetleri mahsur kalan Rus generalleri kurtarmak için devreye girmek zorunda kaldı. Ash, “Putin artık Ukrayna barış görüşmelerine zayıf bir durumda giriyor” dedi.
Trump 2016’da ABD seçimlerini kazandığında, kameraların önünde Putin ile olan yakınlığını yalanlayarak Rusya’ya 40 farklı yaptırım uyguladığını söyledi. O vakitten beri Putin’i ilhak edilmiş (ancak fethedilmemiş) Donetsk, Luhansk, Herson ve Zaporizhia’nın dört oblastının hepsini alamayacağı konusunda da uyarmaya devam ediyor.
Kremlin, ABD’de tartışmalı bir seçim sonucunun akabinde ABD demokrasisini dünya çapında itibarsızlaştıracak ve aylarca sürecek bir düzensizliğe bel bağlamıştı. İşte bu nedenlerden ötürü orta periyot Rusya için acımasız bir hayal kırıklığı oldu.
Riddle Russia‘dan Anton Barbashin, Rusya önderlerinin Trump’ın hem Kiev’e hem de Moskova’ya ültimatom vermesini beklediğini söylüyor: Volodymyr Zelensky barış kurallarını reddederse, ABD tüm askeri yardımı kesecek; Putin ayak dirediğinde, ABD askeri bahsi yükseltecek ve Rus iktisadına de bomba atacak.
“EKONOMİ BU BİÇİMDE UZUN MÜDDET VAR OLAMAZ”
Aslında Rusya iktisadı iki yıl boyunca güzel dayandı lakin çatışmaların üçüncü yılına geldiğimizde süreç daha da zorlaşmaya başladı. Rusya Merkez Bankası enflasyon sarmalını engellemek için faiz oranlarını %21’e çıkardı. Rusya’nın en büyük, Avrupa’nın ise üçüncü büyük bankası olan Sberbank’ın CEO’su German Gref, “Ekonomi bu halde uzun müddet var olamaz. Bu, işletmeler ve bankalar için muazzam bir zorluk” dedi.
Sermayesinin yüzde ellisinden fazlası hükümetin kontrolünde olan Rus savunma devi Rostec’in başkanı Sergei Chemezov, parasal sıkışmanın tehlikeli hale geldiğini söyledi. “Böyle devam edersek, birçok şirket esasen iflas edecek. %20’nin üzerindeki oranlarda, kâr edebilen tek bir işletme bilmiyorum, bir silah tüccarı bile” dedi.
Sovyet askeri sanayi kompleksinin yine canlanması – Fransız istihbarat analisti Pierre-Marie Meunier’den ödünç alınan bir tabirle – iktisadın geri kalanını yiyip bitiriyor. Genç ve uygun eğitimli yaklaşık 800 bin kişi ülkeyi terk etti. Savaşta ömrünü yitiren yahut sakatlananların sayısı ise yarım milyona yaklaşıyor.
RUSYA’DA İŞ GÜCÜ AÇIĞI: 5 MİLYON KİŞİ
Rusya’nın Dijital Ağlar bakanı, ülkede Bilgisayar Teknolojileri alanında çalışan açığının yaklaşık 600 bin olduğunu söylüyor. Savunma sanayiinde ise 400 bin boş konum var. Toplam işgücü açığı yaklaşık 5 milyon.
Zelenograd Nanoteknoloji Merkezi Başkanı Anatoly Kovalev ise, dalının ekipman eksikliğinden ötürü felç olduğunu söyledi. “Kalifiye uzman ıstırabı var: mühendisler, teknoloji uzmanları, geliştiriciler, dizayncılar. Kesim için işçi yetiştiren neredeyse artık hiç kolej ve teknik okul yok” dedi.
Tüm fosil yakıtlardan elde edilen toplam ihracat geliri 2022 ortasında günlük yaklaşık 1,2 milyar dolar (940 milyon sterlin) düzeyinde seyrediyordu. Son 10 aydır datalar üst üste düşüş gösteriyor ve şu anda zar sıkıntı 600 milyon dolar düzeyinde. Kremlin bütçeden bunun bir kısmını alıyor fakat bu, bir biçimde GSYİH’nın onda birini yutan bir savaş makinesini finanse etmek için çok az.
RUSYA SUUDİLERLE DE KARŞI KARŞIYA
Petrol vergisi gelirleri, Uralların varil başına ortalama 65 dolar olan fiyatına nazaran Kasım ayında 5,8 milyar dolara düştü. Bu fiyat daha da düşebilir. Rusya, Asya pazarlarında Suudi Arabistan ile yeni başlayan bir fiyat savaşıyla da karşı karşıya.
Putin açığı kapatmak için Ulusal Varlık Fonu’na baskı yapıyor. Likit varlıkları son 16 yılın en düşük düzeyi olan 54 milyar dolara düştü. Altın rezervleri son 15 ayda 554 tondan 279 tona geriledi.
JP Morgan, gelecek yıl çok global arzın Brezilya, Guyana ve ABD kaya petrolünden artan üretim nedeniyle günde 1,3 milyon varile ulaşacağını söyledi. Rusya merkezli doğalgaz ve petrol şirketi Rosneft’in icra kurulu lideri İgor İvanoviç Seçin, dostu Putin’e gelecek yıl için petrolde 45-50 dolara hazırlanmasını söyledi. Enflasyona nazaran ayarlandığında, bu 1980’lerde Sovyetler Birliği’ni iflas ettiren düzeylerle tıpkı.
Seçin 2012 yılından bu yana Rosneft’in icra kurulu lideri olarak vazife yapıyor. Birebir vakitte bir Rus hükümet yetkilisi ve elbette bir oligark. Rusya devlet başkanı Vladimir Putin’in yakın bir müttefiki ve fiili yardımcısı olarak kabul edilirken, Darth Vader takma ismiyle bilinmektedir.
G7’nin karmaşık petrol yaptırımlarının emeli – bir ay öncesine kadar – global petrol arzını kısıtlamadan ve Batı’daki hayat maliyetini kötüleştirmeden Putin’in gelirini tüketmekti. Bu kısmen başarılı oldu. Rusya, Baltık ve Karadeniz limanlarından Hindistan ve Çin’deki alıcılara petrol göndermek ve sıkı bir pazarlık yapmak zorunda kaldı.
Uluslararası Enerji Ajansı, Ural ham petrolündeki indirimin 2023-2024 yılları ortasında ortalama 15 dolar olduğunu ve Putin’i günlük 75 milyon dolarlık ihracat gelirinden yoksun bıraktığını kestirim ediyor.
İHALELER BİR BİR İPTAL EDİLDİ
Rusya teknoloji yaptırımlarını aşabilir lakin sistemleri batılı yarı iletkenlere nazaran yapılandırıldığı için kullanılan çiplerin birçok (ABD’nin istemediği) Çinli tedarikçiler tarafından kolaylıkla değiştirilemez. Çipler global karaborsada yüksek primlerle satın alınıyor ve muteber değiller.
Rusya Sanayi Bakanlığı, Texas Instruments, Aeroflex ve Cypress’in çiplerinin yerini alacak analoglar geliştirmeye çalışıyor lakin ekim ayında üç ihalenin de başarısız olduğu açıklandı. Milandr devre şirketinden Alexey Novoselov, Rusya’nın 90 nanometre yahut altındaki çipleri üretmek için gereken yalıtkan teknolojileri elde edemediğini söyledi. Bu ülkenin en karanlık çağa girdiğini de ispatlar nitelikte.
ABD üç hafta evvel Gazprombank ve global süreçlerle kontaklı 50’den fazla Rus bankasına yaptırımlar uygulayarak ilmiği sıkılaştırdı. Bu da Rusya’nın karaborsada güç ticareti yapma ve teknoloji satın alma yeteneğini büyük ölçüde karmaşıklaştırdı. Rubleyi kısa müddetliğine çökertti.
ÇİNLİ YATIRIMCI DA ZARARDA
Çin bankaları Rus UnionPay kartlarını kabul etmeyi bıraktı. Çin basını, ihracatçıların Yandez yahut Wildberries üzere Rus e-ticaret sitelerinden çekildiğini, zira üçüncü taraflar aracılığıyla yapılan ödeme fiyatlarının artık ince kar marjlarını karşılamadığını söylüyor. Kimileri paralarını Rusya’dan çekemedi ve büyük kayıplarla karşı karşıya.
Çok az kişi Sovyet rejiminin ani ve büsbütün çöküşünü öngördü, lakin ekonomik çöküşün ve emperyal aşırılığın tüm belirtileri 1989’da yaşananlarla çabucak hemen birebir.
Meseleleri bir sonuca bağlamak için Orta Doğu’da sırf bir değişiklik daha kâfi olacak. Suudiler pazar hissesini geri kazanmak için dünyayı ucuz ham petrolle doldurmaya karar verirse -çoğunun kestirim ettiği gibi- petrol 40 doların altına düşecek ve Rusya iktisadı denetimden çıkacak. İşte bu nedenle Ukrayna savaşı Riyad’da sona erebilir.
*** The Daily Telegraph‘ın İktisat Editörü Ambrose Evans-Pritchard tarafından kaleme alınan tahlil yazısıdır.
