Io, yalnızca 3 bin 600 kilometre çapıyla Dünya’nın uydusu Ay’a misal bir büyüklüğe sahip. Fakat, yüzeyinde bulunan 400’den fazla volkan ve uzaya kilometrelerce uzanan lav püskürmeleriyle, öbür tüm gök cisimlerinden daha faal bir volkanik yapıya sahip.
Bu dramatik volkanik aktivite birinci sefer 1979’da NASA’nın Voyager 1 uzay aracı tarafından görüntülendi. Keşfi yapan bilim insanı Linda Morabito, bu aktivitenin kaynağını anlamanın o devirden itibaren bilim insanlarının ana odak noktası olduğunu belirtti.
DEVASA ISI ÜRETİYOR
NASA’nın 2011 yılında Jüpiter ve uydularını incelemek için fırlattığı Juno uzay aracı, 2023 ve 2024 yıllarında Io’ya iki defa yakın geçiş yaptı. Yüzeyine yalnızca bin 500 kilometre kadar yaklaşan Juno, Io’nun yerçekimi ve iç yapısını incelemek için kritik bilgiler topladı.
Io’nun eliptik yörüngesi nedeniyle, Jüpiter’in kütle çekim kuvveti uydunun üzerine daima değişen bir baskı uyguluyor. Bu süreç, “tidal flexing” (gelgit esnekliği) olarak isimlendiriliyor ve Io’nun iç kısmında devasa bir ısı gücü üretiyor. Bu güç, Io’nun iç yapısının birtakım kısımlarını eritecek kadar güçlü.
VARSAYIM ÇÜRÜTÜLDÜ
Uzun yıllardır Io’nun, yüzeyinin altında tüm dünyayı kaplayan bir magma okyanusuna sahip olduğu düşünülüyordu. Fakat Juno’nun elde ettiği datalar, bu varsayımı çürüttü. Araştırma, Io’nun büyük ölçüde katı bir iç yapıya sahip olduğunu ve her volkanın, kendine ilişkin bir yer altı magma odasından beslendiğini ortaya koydu.
Bu yeni bulgular, tidal kuvvetlerin her vakit bir magma okyanusu yaratmadığını gösteriyor. NASA’dan Ryan Park, bu keşfin sadece Io’nun yapısını değil, tıpkı vakitte gezegen oluşum ve evrim süreçleriyle ilgili genel anlayışımızı da tekrar şekillendirdiğini belirtti.
DİĞER GÖK CİSİMLERİNE TESİRİ VAR MI?
Araştırmanın sonuçları yalnızca Io için değil, tıpkı vakitte Jüpiter’in Europa ve Satürn’ün Enceladus üzere başka uyduları ve hatta Güneş Sistemi dışındaki gezegenler için de kıymetli çıkarımlar sunuyor. Bu bulgular, gezegenlerin ve uyduların iç yapılarının ve evrimlerinin daha âlâ anlaşılmasını sağlayabilir.
NASA bilim insanları, bu keşfin gezegen biliminde yeni araştırmalar için bir başlangıç noktası sunduğunu tabir ediyor. Io’nun sıradışı volkanik yapısı, hem kendi uydumuz Ay hem de başka gezegenlerin anlaşılmasında bir model olarak kullanılabilir.
