Dünya ve Mars, Güneş Sistemi’ndeki kayalık gezegenler ortasında uyduya sahip olan tek gezegenler. Dünya’nın uydusunun, erken devirde Dünya ile Theia ismi verilen Mars büyüklüğünde bir protoplanetin çarpışmasından oluştuğu düşünülüyor. Lakin Deimos ve Phobos için elimizde emsal bir bilgi yok, zira şimdi bu uydulardan alınmış kaya örneklerine sahip değiliz.
Mars’ın uydularına dair iki ana teori bulunuyor. Birinci teoriye nazaran Deimos ve Phobos, erken devirde Mars’ın yakaladığı asteroitler olabilir. Uyduların küçük ve asteroitlere misal yapıda olması bu görüşü destekliyor. Lakin bu senaryo, Mars’ın düşük yerçekimi nedeniyle asteroit yakalamakta zorlanacağı ve yakalanan uyduların daha eliptik bir yörüngeye sahip olması gerektiği gerekçesiyle sorgulanıyor.
İkinci teori, Deimos ve Phobos’un Mars’a çarpan büyük bir asteroidin oluşturduğu enkazdan meydana geldiğini öne sürüyor. Bu çarpışmanın, Mars’ın kütlesinin yüzde 3’ü kadar bir cisimle gerçekleşmiş olması gerektiği belirtiliyor. Bu durum, uyduların daha dairesel yörüngelerini açıklasa da, bu tıp enkaz halkalarının genelde gezegene daha yakın oluşması bekleniyor. Phobos, Mars’a yakın bir yörüngede olsa da Deimos bu tanıma uymuyor.
Yeni bir model ise bu iki teoriyi birleştiriyor. Bu modele nazaran, büyük bir asteroidin Mars’a çarpması yerine, asteroid gezegene çok yakın bir aralıktan geçmiş olabilir. Bu yakın geçiş sırasında Mars’ın gelgit kuvvetleri, asteroidi modüllere ayırarak bir enkaz zinciri oluşturmuş olabilir. Bu modüller başlangıçta eliptik yörüngelerde dolaşmış ve Güneş ile öbür gezegenlerin çekim tesiriyle vakitle çarpışarak daha geniş bir enkaz halkası oluşturmuş olabilir.
Bu teori, hem asteroit yakalanması hem de çarpışma modellerinden daha fazla delil sunuyor üzere görünse de kesin bir sonuca varmak için Mars uydularından örnek alınması gerekiyor. Neyse ki, 2026 yılında fırlatılması planlanan Mars Moons eXploration (MMX) misyonu, bu hususta kıymetli datalar sağlayacak. MMX, hem Phobos’u hem de Deimos’u inceleyecek ve Phobos’tan örnekler toplayacak.
Bu araştırma, yalnızca Mars’ın uydularının kökenini değil, birebir vakitte Güneş Sistemi’nin erken devrine dair kıymetli bilgiler sağlayabilir. Phobos ve Deimos’un sırrı, tahminen de bu yeni teori sayesinde büsbütün çözülecek.
