Bilim Kurulu ile yapılan toplantılarda, ikinci etap yapıları bütünsel olarak ele alındı ve bir iş programı hazırlandı. Bu kapsamda birinci olarak II. Bayezid minaresi ve cephelerde iskele alanı belirlendikten sonra standardına uygun ölçülerde çelik borulardan iskele suramı gerçekleştirildi. Suram sonrasında güvenlik emelli file kaplamaları yapıldı.
İş programında en hasarlı cephe olan kuzey cephe vücut duvarlarından çalışmaya başlanıldı. Bir çalışma aksı oluşturularak ana kubbe ve yarım kubbelere iskele ve çalışma platformları ile bağlantılar tamamlandı. Bilim Kurulu kararı ile doğu cephe iskele çalışmaları da devam ediyor.
Proje onayından sonra II. Bayezid minaresi tekrar ayağa kaldırılacak
Ayasofya-i Kebir Cami-i Şerifi Restorasyonu için Bilim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Ahmet Güleç, onarım çalışmalarına ait AA muhabirine yaptığı açıklamada, II. Bayezid minaresinin hem statik hem de materyal sorunu olduğunu söyledi.
Güleç, birinci olarak minarenin materyal sorunu ile ilgili onura ve onura altına kadar sökülmesine karar verdiklerini belirterek, “Bu söküm süreci yapıldıktan sonra minare örgüsünde zıvanalar olmadığı için, bilhassa Zeynep Ahunbay hocamız sökümün devam etmesini, zıvana olup olmadığının denetim edilmesini istedi. Birkaç sıra daha söktükten sonra bu minarenin zıvanasız, çift kenetli yapıldığı anlaşıldı ve burada söküm işi durdurularak, artık muhafaza bu haliyle nasıl yapılır, onun üzerine projeler hazırlandı. Proje onayından sonra müdafaa uygulaması, minarenin tekrar ayağa kaldırılması süreci devam edecek” dedi.
Ayasofya’nın kuzey ve doğu duvarında olan gereçlerin nitelikleri üzerine çalışmaların devam ettiğine işaret eden Güleç, şöyle devam etti:
“Bunun için tahlillere başladık. Tamiratta kullanılan birtakım gereçlerin çimento temelli olduğu anlaşıldı. Aslında biliniyordu lakin bu tahlillerle teyit edildi ve bu kısımların sökümüne başlandı. İskele heyetim sürecinde de tahlili yapılacak örnekler alınarak bir lejant tasarlandı. Mimarlarımız, sanat tarihçilerimiz görsel olarak yahut yazılı evraklardan, kaynaklardan elde ettikleri bilgilere nazaran bir periyot tahlili yapmıştı. Biz de bunu gereçlerle teyit etmeye çalışıyoruz ve bu hususta da bayağı ilerledik. Çok fazla tahlil alındığı için bunlar uzun sürüyor. Arkadaşlarımız Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı merkez laboratuvarında bu tahlilleri yapıyorlar. Sonuçları birlikte kıymetlendiriyoruz ve periyotlar halinde neresi ne vakit yapılmış bu mevzuda bilinmeyenleri de ortaya koymaya çalışıyoruz.”
II. Bayezid minaresinde zelzeleye karşı metal gergiler kullanılacak
Güleç, statik mühendislerine nazaran aslında Ayasofya’nın tüm minarelerinin sökülmesi gerektiğini, ancak eski yapıtların korunmasında bir kadro prensipler olduğunu, bu yüzden de mümkün olduğu kadar sökmeden en az müdahale ile çalışmaların yapılması gerektiğini anlattı.
Yapının tüm minarelerinin sökülmeyeceğini aktaran Prof. Dr. Güleç, “II. Selim minaresinde, tuğla minarelerde genel olarak dışarıdan bir ekip takviyelerle sarsıntıya karşı tedbir alınacak. II. Bayezid minaresinde söküm yapıldı ve burada sarsıntıya karşı kullanılacak gergiler gövde içinden düşünülüyor. Bahis projelendirildi, heyetten onay çıkarsa, gövde içinden devam ederek metal gergilerle minare, sarsıntıya karşı pek sağlıklı hesaplanan kıymetlere ulaşmış olacak” diye konuştu.
Ahmet Güleç, yapının tarihi eser olmasından ötürü tüm çalışmaları hassasiyetle yürüttüklerini, Bilim Heyeti’nde da bu manaya çok tartışmaların olduğunu ve en doğrusunu yapmaya çalıştıklarını vurguladı.
Ayasofya’nın kubbesi açılacak
Bundan sonraki süreçte Ayasofya’nın kubbesinin üstten ihya edileceğine dikkati çeken Güleç, şunları kaydetti:
“Kubbenin alt tarafı mozaik, oralardan statik olarak müdahale etmek çok sıkıntı. Onun için üst kısımdan müdahaleler yapılacak ve kubbe sağlıklı hale getirilecek. Bununla ilgili çalışmalar, projelendirmeler de çabucak hemen tamamlandı. Onaydan sonra üst kısma kubbeyi kollayıcı bir çatı düşünülüyor. O da büyük bir uygulama olacak. Hesaplamaları şu anda yapılıyor. Böylelikle kubbeyi açtığımız vakit etraf şartlarından yağmurdan, kardan, sudan etkilenmeden uygulamalar yapılabilecek. Bu çalışmanın da mart, nisan üzere olacağını düşünüyoruz.”
Güleç, yapılan tüm bakım tamir çalışmalarının Ayasofya’ya gelen ziyaretçileri ve ibadet edenleri rahatsız etmeden yürütüleceğini söyleyerek, “İçeride bir iskelet kurma durumu kelam konusu olacak. Mecbur ona yapacağız. Zira içeriden de tavanı kubbe içinde desteklememiz lazım. Bunu da projelendirme basamağındayız. Ziyaretçileri ve ibadet eden vatandaşlarımızı en az rahatsız edecek biçimde yapmayı düşünüyoruz. Makul iskele oluşturmaya çalışıyoruz” dedi.
Onarımlarda Osmanlı devrindeki sıva kullanılacak
Onarım konusunda cephede kullanılacak derz ve sıva konusuna dair de Güleç, şu bilgileri verdi:
“Derz yapılacak kısımlarda kullanılacak materyallerin tahlilleri devam ediyor. Bu hususta Vakıflar Genel Müdürlüğünün pek hoş uyumu var. Onlar da çok fazla ivedi etmiyorlar. Zira yapılan işler ivedi olursa sonuçta tekrar etmek zorunda kalır. Vakit ve emek ikiye katlanmış olur. Buna mani olmak için mümkün olduğu kadar emin adımlarla yürümeye çalışıyoruz. Şu anda söküm kademesi iki cephe için tamamlanmak üzere. Her devir kendi gerçek materyallerini kullanmaya çalışmış. Bugün mesela ‘çimentolu materyaller bize ziyan veriyor’ diyoruz lakin geçmişte tamirleri yapan şahıslar bu türlü düşünmemiş. Daha sağlam olduğunu düşünerek, o günkü şartlara ve bilgilerine uygun olarak davranmışlar. Biz de bugünkü şartlara, bilgilerimize, prensiplerimize uygun davranmaya çalışıyoruz. Tahminen yarın öbür gün de bizi tenkit edecekler, bu türlü bir şey de olabilir.”
Prof. Dr. Güleç, genel olarak tamiratlarda Osmanlı devrinde yapılan sıvayı kullanacaklarını belirterek, “Şimdiye kadarki elde ettiğimiz datalara nazaran, Ayasofya’da duvar yüzeyindeki şartlara baktığımızda sıvalı değil de derzli olduğunu söyleyebiliriz. Genel olarak en ağır kullanılmış olan kısımlarda derz olarak ne harcıysa biz de onu kullanmaya çalışacağız. Lakin sıva olarak düşündüğümüz vakit da Osmanlı’nın kullanmış olduğu sıvayı düşünüyoruz. Bugünkü şartlara yani daha güçlü olmasını sağlayacak biçimde kullanmayı düşünüyoruz” tabirlerini kullandı.
Ana kubbe ve üst örtü çalışmaları hakkında
Ayasofya-i Kebir Cami-i Şerifi’nde yapılan iş programında yapının üst örtü çalışmalarının ana kubbeden başlanarak alt kotlara inmesi planlanıyor. Bu kapsamda ana kubbenin kurşun örtüsünden ve altında bulunan katmanlarda tespit çalışmaları yapıldı.
Kurşun altı dokuda gözlemlenen düzensizlikler sonucunda, Bilim Kurulu kararı ile tüm kurşun örtünün kaldırılması, kubbe yüzeyinde mevcut durum tespitleri yapılması, yapısal tahliller kapsamında gerekli olduğu takdirde güçlendirme çalışmaları yapılması planlanıyor. Devamında horasan sıva ve çamur sıva uygulamaları gerekli yerlerde tekrarlanarak kurşun örtü onarılacak.
Beden duvarları onarımları
Yapı cephelerinde hem sıvalı alanlar hem de tuğla ve taş cephe yüzeyleri bulunuyor. Cami cephe ve minarelerinde, taş, tuğla ve almaşık cephe yüzeylerinde bulunan, tahliller ile özgün olmadığı tespit edilmiş olan horasan sıva ve muhdes çimento temelli sıvaların raspası yapılması kararı alındı.
Bu doğrultuda çalışmalar başladı ve kuzey cephesinde raspa tamamlandı. Doğu cephesinde de çalışmalar devam ediyor. Raspa ve derz temizlikleri sonrasında çıkan bulguların belgelenmesi kararı alındı. Tüm cephelerde dijital ölçümler yapılarak hasar ve materyal paftaları hazırlanıyor.
Bilim Heyeti doğrultusunda gerekli görülen birçok noktadan materyal numuneleri alındı ve müdahale kararları sonucunda sıva ve derz uygulamaları yapılacak.
