Evrenin gizemleri her geçen gün daha fazla çözülüyor. Astrofizik dünyasının uzun müddettir karşılık aradığı sorulardan biri olan dev eliptik galaksilerin nasıl oluştuğu nihayet açıklığa kavuştu. Erken kainatta gerçekleşen bu devasa yapıların oluşumuna dair yapılan yeni bir çalışma, galaksi evrimi hakkındaki anlayışımızı büsbütün değiştirebilecek datalar sundu. Atacama Büyük Milimetre/Milimetre-altı Dizisi (ALMA) ile elde edilen müşahedeler, galaksilerin birinci oluşum yıllarına dair çarpıcı ipuçları ortaya koyarak bilimin bu alandaki en büyük sorularından birine karşılık verdi.
Evrenimizde galaksiler temel olarak iki kategoriye ayrılıyor:
Spiral galaksiler, gaz açısından güçlü ve daima yıldız oluşumuna sahne olan dönen disklerdir. Samanyolu bu kategoriye girer.
Eliptik galaksiler ise büyük, üç boyutlu ve oval hallere sahiptir. Yeni yıldızlar oluşturmazlar ve daha çok 10 milyar yıl evvel oluşmuş yaşlı yıldızlardan oluşur.
Ancak bu eliptik galaksilerin nasıl bu biçime büründüğü uzun müddettir cevaplanamayan bir soruydu.
Eliptik Galaksiler Nasıl Oluştu?
Atacama Büyük Milimetre/Milimetre-altı Dizisi (ALMA) ile yapılan müşahedeler, eliptik galaksilerin doğum yerlerini ortaya çıkardı. Araştırmacılar, 2.2 ila 5.9 milyar yıl evvel çok sayıda yıldız oluşturan uzak galaksilerdeki toz ve gaz dağılımını inceledi.
Sonuçlar, erken kainatta yıldız oluşturan galaksilerin beklenenden farklı olduğunu gösterdi. Disk biçiminde olmaları beklenen bu galaksilerin aslında global formlara sahip olduğu bulundu. Bu, bugünkü eliptik galaksilere çok benzeri bir yapı sergilediklerini gösteriyor.
Araştırma, galaksi merkezlerindeki gaz ve tozun sıkışmasını sağlayan sistemleri da açıkladı. Soğuk gaz akışları, galaksi birleşmeleri ve galaksiler ortası etkileşimler, gaz ve tozu galaksilerin merkezlerine yönlendirerek kompakt ve ağır yıldız oluşum çekirdekleri yarattı. Bu süreç, erken kozmosta yaygındı ve eliptik galaksilerin süratli bir halde oluşmasını sağladı.
Gözlemsel Yenilikler ve Teknolojinin Rolü
Bu değerli keşif, ALMA datalarını tahlil etmek için geliştirilen yeni bir teknik sayesinde mümkün oldu. ALMA, sinyalleri birleştirerek devasa bir teleskop üzere çalışan antenler kullanır ve bu da uzak galaksilerin keskin imajlarını sağlar. Yeni tahlil tekniği, toz dağılımını evvelki usullerden daha hassas bir biçimde ölçmeyi mümkün kıldı.
Ayrıca, bu araştırma açık kaynaklı ALMA datalarından faydalandı ve dünya çapında işbirliğinin bilimsel atılımlar için kıymetini bir kere daha gösterdi.
James Webb Uzay Teleskobu (JWST) ve Euclid üzere yeni kuşak uzay teleskopları, eliptik galaksilerin atası olan uzak yıldızların dağılımını haritalamak için daha fazla bilgi sağlayacak. 39 metrelik aynasıyla Extremely Large Telescope (ELT), bu galaksilerin yıldız oluşum çekirdeklerini gibisi görülmemiş bir detayla inceleyecek.
