TBMM Genel Konseyi’nde; TBMM, Anayasa Mahkemesi, Adalet Bakanlığı ve Dışişleri Bakanlığı’nın 2025 yılı bütçeleri görüşülüyor.
Görüşmelerde Dışişleri Bakanlığı bütçesine ait söz alan İYİ Parti Ankara Milletvekili ve TBMM Dışişleri Komite Üyesi Kürşad Şiddetli, şöyle konuştu:
“Türk dış siyasetinin epeyce geniş bir coğrafyada, Asya’dan Ortadoğu’ya, Kafkaslardan Afrika’ya, Avrupa’dan Amerika’ya kadar birçok alanda faaliyet sürdürdüğünü ve direkt ya da dolaylı olarak tesir kapasitesini artırmaya çalıştığı görülmektedir. Bu yönelimin yalnızca diplomasi aracı ile açıklanamayacağı, bunun yanında ekonomik, siyasi, ticari ve askeri manada hakikat ve katkı sağlayıcı adımların atılmasının gerekliliği de ortadadır. Münasebetiyle iç teşkilatlanmamızın dış siyaset amaçlarımızla uygun bir formda tercih değil tarihi bir zorunluluktur. Bu bakımdan Dışişleri Bakanlığı’nın 2025 yılı bütçe teklifine baktığımızda, mevcut global dinamikler ve jeopolitik gerçekler karşısında kâfi olmadığını tabir etmeliyim. Bakanlığın genişleyen misyon alanları ve stratejik gayeleri açısından öngörülen 39 milyar TL’lik bütçe, yani yüzde 0,26’lık hisse yüzeysel bir artıştır.
‘KİMSENİN ÖNGÖREBİLECEĞİ BİR DURUM DEĞİLDİ’
Bu bütçeyi değerlendirirken, ülkemizin hak ettiği memleketler arası saygınlığını ve aktifliğini artıracak, güçlü bir diplomatik vizyonu destekleyecek formda oluşturulması gerektiğinin altını çizmek istiyorum. Sayın bakan değerli milletvekilleri bugünlerde sanıyorum vatandaşlarımızın en çok merak ettiği hususların başında Suriye’deki gelişmeler ve bunun ülkemize yansımalarının nasıl olacağı gelmektedir. Zira uzun yıllar süren iç savaşla birlikte yaşanan yıkım ve zulümden en çok etkilenen ülke Türkiye olmuştur. Suriye’de 13 yıl üzere uzun süren bir iç savaşın akabinde rejimin devrilişini sağlayan ve Şam’a giden yolu tüm dünyayı şaşırtacak biçimde kısaltan gelişmeler Türkiye’nin çok taraflı dış siyasetini ve güvenliğini yakından ilgilendirmektedir. Kabul etmek gerekir ki 27 Kasım’da İdlib’te HTŞ’ye bağlı gruplarca başlatılan harekatın 10 gün üzere kısa bir müddet içinde Şam’da zaferle sonuçlanabilme ihtimali aylar evvel kimsenin öngörebileceği bir durum değildi.
‘FARKLI GÜÇ DEVŞİRMELERİNE NEDEN OLABİLİR’
Şimdi şu soruların sorulmasını ve bu düzlemde bir yakın gelecek planlaması yapılmasını tarihi bir sorumluluk olarak görmekteyiz. Son yaşananlar çerçevesinde 2018’den bu yana Birleşmiş Milletler’in de terör örgütleri listesinde yer alan, keza, Türkiye, ABD, AB ülkeleri ve daha birçok ülkenin ve kuruluşun da bu türlü nitelendirdiği HTŞ’yi öne çıkarmıştır. ABD’nin ve birtakım batılı ülkelerin de bir müddettir bu yapılanmayla temasları olduğu malumunuzdur. Pekala bu yapılanma yeni devirde nasıl bir değişime sahne olacak ve muhataplığımızı belirleyen kriterler neler olacaktır? Dün milletlerarası haber kaynaklarına yansıdığı üzere Katar’ın HTŞ üst idaresiyle temasa geçtiğini anlıyoruz, bunu başka bölge ülkeleri de izleme ihtimali çok yüksek görülmektedir. Şu hususu da belirtmek gerekir ki kelam konusu yapılanmanın son 10 günlük süreçte elde ettiği yeni silahlar ve imkanlarla bu tahkimatın nasıl bir noktaya taşıyacağı meçhullüğü korumaktadır. Örneğin yalnızca Halep’te 80 bin top mermisi elde edildiği belirtilmektedir. Bu durum genel olarak ‘muhalifler’ biçiminde isimlendirilebilecek geniş kümeler ortasında farklı güç devşirmelerine neden olabilecektir.
Öte yandan an prestijiyle HTŞ’nin Şam’da kurduğu yeni idaresi İdlib merkezli Suriye Kurtuluş hükümetine devrettiği açıklanmıştır. Münasebetiyle bu yeni durumda da İsrail’in ataklarıyla birlikte bu mevcut yapılanmanın buna bir tepki gösterdiği manasını çıkarmak mümkündür. Bu doğrultuda Suriye önümüzdeki periyotta makul bir istikrara mı yoksa birbirini tetikleyen yeni bir savaş alanına mı sahne olacaktır? Doha’da gerçekleşen Türkiye, Rusya ve İran ortasındaki toplantıdan çıkan sonuç özet prestijiyle bir geçiş periyodunun akabinde yeni bir anayasa ile seçimlerin gerçekleştirilmesini işaret etmektedir. Bir diğer formuyla BM Güvenlik Kurulu’nun 2015 yılında kabul ettiği ve ateşkes ile siyasi tahlil öngören 2254 sayılı Kararı çerçevesinde bir tahlil bulunmasından kelam edilmektedir. Öyleyse bu anayasa süreci hangi aktörler tarafından ve hangi prensiplerle şekillenecektir?
‘TARİHİ TOPLANTIYA TANIKLIK EDİLEBİLİR’
Bunca belirsizliğin ve soru işaretlerinin olduğu ilerleyişe, Türkiye açısından baktığımızda; şu gerçeğin hakkını vermek gerekir ki, bugün Suriye’deki yeni dengelerin oluşumunda Türkiye kıymetli bir aktör olarak alanda yer alma fırsatına sahiptir. Şayet rölâtif bir istikrar ortamı yakalanabilirse bilhassa ülkenin çok muhtaçlık duyduğu yine yapılanma ve inşası konusunda en aktif durumdaki ülkelerden biri olabilecektir. Ancak elbette bunun için yapılması gerekenler vardır. Değilse bu fırsatlar daha büyük tehlikeleri beraberinde getirecektir. İtidalli, rasyonel ve esnek bir hareket usulüyle her türlü yeni gelişmeye hazırlıklı olunmalı, ikili ve çok taraflı uzlaşmaların sağlanabilmesi imkanı gizli tutulmalıdır. Çünkü Rusya ve İran’ın alandaki değişim güzergahı, ikinci Trump periyodunun tesiri ve ülkenin toprak bütünlüğünün sağlanması maksadından uzaklaşılması bir çok farklı senaryolarla bizi karşı karşıya bırakabilecektir. Artık bu tespitler doğrultusunda kısa vadede şu adımların atılması düşünülmelidir; Türkiye muhaliflerden oluşan bir milletlerarası konferansın öncülüğünü yaparak daha en baştan yeknasak, uzlaşmacı ve işbirliğine dayalı bir idare sürecine yer hazırlayabilir. Suriye süreksiz hükümeti, ulusal koalisyon ve öteki alandaki aktörleri bir ortaya getirecek bu türlü bir tertip dünyanın dikkatini de az evvel bahsettiğim prensiplere ve sorumluluk alanlarına yöneltebilecektir. İster Azez’de, ister Şam’da ve hatta Gaziantep’te bu türlü bir tarihi toplantıya tanıklık edilebilir.
Suriye’nin toprak bütünlüğü, istikrarı ve kalıcı barışını temel alan bu yaklaşım şekli elbette Türkiye’nin geniş hudut sınırında konuşlanmaya çalışan terör tehlikesinden farklı düşünülemez. Çünkü barış ve istikrarın tesisi, gerçekçi ve sürdürülebilir bir siyasal sistemin kurulmasıyla sağlanabilir. PKK-YPG terör örgütünün burada bir devletçik kurma amacının yerle bir edilmesi bu manada kesinlikle atılması gereken adımdır. Suriye’deki halkların, Arap, Kürt, Türkmen ve öbür tüm etnik ögelerin bir ortada ve huzur içerisinde yaşaması da elbette terör örgütlerinin ortadan kaldırılmasıyla mümkün olacaktır. Son gelişmelerle PYD-YPG terör örgütünün bu kaotik ortamdan istifade ederek Suriye’nin orta ve güney bölgelerinde Fırat’ın batısına geçmek suretiyle denetim ettikleri alanı genişletme eğiliminde olduklarını göstermektedir.
‘PKK-YPG VARLIĞI GÖZ GERİSİ EDİLMEMELİ’
Türkiye’nin güvenlik tasaları ve bu emelle gerçekleştirdiği yasal askeri operasyonlar dikkate alındığında terör koridorunun kesip atılması ve hudut güvenliğimizin sağlanması kesinlikle lakin kesinlikle gerçekleştirilmelidir. TelRifat ve Munbiç’in akabinde en son gaye tamamlana kadar odunsuz bir biçimde bu kararlı duruş devam ettirilmelidir. Örgütün gelir kaynağını oluşturan ve güçlü petrol yataklarının olduğu Deyrizor bölgesindeki PKK-YPG varlığı da göz gerisi edilmemelidir. İddialara nazaran tüm Suriye’nin yararına sunulması gereken yıllık 2.5 milyar dolar bedelindeki petrol yalnızca bu bölgeden gasp edilmektedir.
Bununla birlikte Suriye’deki demografi değişimine daha fazla müsaade verilmeden ülkenin genelinde yaşanan göç hareketliliğini aksine çevirmek bir mecburiyet haline gelmiştir. Bu yeni devirde bir oldubittiyle otonomi, federasyon ve gibisi yapılanmalara sürat kazandırılması ihtimali, karşımızda duran en büyük tehlikelerden biridir. Savaş öncesi durum hatırlandığında Suriye’nin tüm kentlerinin homojen olmadığı görülecektir. Şam da Halep de Lazkiye de böyledir. Hiç bir yapılanmanın Suriye içerisinde bir devletçik oluşturmasına müsaade verilmemelidir. Münasebetiyle sığınmacıların geldikleri yerlere dönüş yapmaları artık yalnızca Türkiye’nin demografik geleceği için değil Suriye’nin de toprak bütünlüğü ve tekrar yapılanması bakımında hayati bir değer taşımaktadır. Bakınız şuan ülkemizde bulunan Suriyelilerin yüzde 42’sinin Halep bölgesinden geldiği varsayım edilmektedir. Suriye içerisinde de bir göç hareketliliği yaşanmakta olduğu düşünülürse ki özellikle İdlip’ten bu hareketlilik şu an ağırlaşmaktadır hiç vakit kaybetmeden sonuncu dönüşleri temel alan bir duruş sergilenmelidir.
‘GERİ KABUL MUAHEDESİ SONLANDIRILMALI’
Cumhurbaşkanı Sayın Erdoğan’ın dün kabine toplantısı sonrasında yapmış olduğu açıklamalar ve başka yetkili makamların bu istikametteki değerlendirmeleri Suriyeli sığınmacıların geri dönüşü hakkında önemli bir çalışma sinyali vermektedir. Bu çalışmaların olumlu sonuç vermesi gelinen basamakta milletimizin en büyük beklentilerinden biridir. Bu vesileyle tüm kurum ve kuruluşlarımıza bu kürsüden davette bulunmak istiyorum. Suriyeli sığınmacıların inançlı, istekli ve onurlu dönüşleri için Türkiye memleketler arası sistemlerle iş birliğini artırmalıdır. AB ile yapılan Geri Kabul Muahedesi sonlandırılmalıdır. Geri dönüşler için tüm imkanlar ve araçlar sonuna kadar kullanılmalıdır. Öncelikle ülke genelindeki kayıtlı sığınmacıların geldikleri bölgelere nazaran envanteri güncellenmeli, gerekirse hane hane kayıtlı sığınmacıların geri dönüş motivasyonları şahsen artırılmalıdır. Bir öbür kıymetli konuda geri dönüş yapmış olanların tekrar ülkeye girişlerine muhakkak müsaade verilmemelidir. Şayet bu yapılmaz ise şuan olumlu bir seyir izlediği gözlenen dönüş düzeneği önemli bir yara almış olacaktır.
Hal böyleyken mevcut durumdan dersler çıkararak şartlarımıza uygun yeni bir yasal düzenlemeye taşımamız gerekmektedir. Avrupa’yı örnek alacak olursak, Avrupa Birliği ülkelerinin süreksiz muhafaza yönergelerinde bir yıllık bir sınırlama ön görülmüştür ve ek altışar aylık mühletle iki yıla kadar lakin uzatabildiklerini görülmektedir. Biz de ise süreksiz muhafazanın ruhuna ters olarak bir hudut bulunmamaktadır. Onların sınırlama koyduğu yerde biz bunu neden ucu açık bırakıyoruz? İşte bu yüzden geçtiğimiz temmuz ayında 6458 sayılı Yabancılar ve Milletlerarası Muhafaza Kanunu’nda değişiklik yapılması için kanun teklifi verdik. Bu teklifle; süreksiz muhafaza mühleti bir yıldır ve altışar aylık müddetlerle en fazla iki yıl daha yani en fazla üç yıllık bir süreksiz muhafaza öngörülmektedir. Son yaşanan gelişmelerle birlikte dilerim kanun teklifi gündeme alınır ve maddeleşir. Ve son olarak kesinlikle Ovaköy hudut kapısının açılması gerektiğini düşünüyorum.”
